Türklerden önce Samsun

TÜRKLER’DEN ÖNCE SAMSUN

Samsun’un ilk insanlarının Gaskalar olduğu mahalli kazılarda bulunan eşyalardan anlaşılmaktadır.Buraya daha önce gelenlerle birleşerek Mert Irmağı ağzında küçük bir kent kurmuşlardır.Gaskalar daha sonra Hitit egemenliğine girerek yok oldular.Böylece Samsun bir Hitit şehri oldu.Hititler de M.Ö.1200 yıllarında Frigler tarafından yıkılmıştır.Bazı eski Yunan kaynaklarında Samsun ve civarında Amazon adı verilen savaşçı kadınların yaşadığı ve kendi topraklarında asla yabancı erkek sokmadıkları yazılıdır.,Amazonların bugünkü Çarşambe ve Bafra ovalarında yaşadıkları iddia edilmektedir.Friglerden sonra Doğu Karadeniz kıyı şeridinde Kimmerler’in tarih sahnesine çıktığı görülmektedir.Bu bölgeyi ele geçiren Kimmerler Trabzon ve Sinop’u yağmalamışlardır.Lidya Kralı Giges Kimmerleri yendikten sonra Ege’nin denizci kavimlerinden olan Miletliler Amisos’a gelip yerleşmişlerdir. Anadolu hakimiyeti yüzünden Lidya Kralı Krezüs ile Pers imparatoru Kurus M.Ö.546 yılında Amisos şehrinin güneyinde savaştılar.Bu savaşta Krezüs’ün yenilerek esir düşmesi üzerine hem Anadolu hem de Amisos şehri Pers hakimiyetine girmiştir.Büyük bir sefer hazırlığı için Amisos’a gelen Pers imparatoru Darius şehrin yerini beğenmeyerek üç kilometre batısındaki Toramantepe’de şehri yeniden kurmuştur ki burası dah sonraları “Kara Samsun” adıyla anılmıştır.Bir ara Yunan kralı Perikles tarafından ele geçirilen Amisos, tekrar Persler tarafından alınmış ve bu hakimiyeti M.Ö.331 yılına kadar sürmüştür.
Büyük İskender’in Persler’i yenmesi üzerine Amisos şehri Makedonyalılar’ın hakimiyetine girmiştir.İskender’in ölümünden sonra Pers kralı Mitridat M.Ö.255 yıllarında Amasya, Sinop ve Amisos’u ele geçirerek bu bölgede Pont Krallığı adıyla bir devlet kurmuştur.Nitekim Amasya’daki kral mezarları bu devletin krallarına aittir.M.Ö.64 yılında Amisos şehri Roma hakimiyetine girmiştir.Roma hakimiyetinde iken Amisos şehrinin ticari önemi artmaya başlamıştır.Bu ticari gelişme şehrin zenginleşmesini sağlamış ve bir süre sonra da Amisos’ta hristiyanlık yayılmıştır. Roma imparatorluğu ikiye bölündükten sonra Amisos Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu’nun idaresine geçmiştir.Bu dönemde Amisos, psikoposluk merkezi haline getirilmiştir.Bizanslılarla müslüman Araplar arasında başlayan savaşlar Amisos’u da etkilemiştir.Nitekim Malatya Emiri Ömer b. Abdullah tarafından Anadolu’ya yapılan bir akın sırasında Amisos şehri 863 yılında alınmıştır.Ancak Ömer b.Abdullah’ı yenen Bizans ordusu burayı geri almış ve şehir Türkler tarafından fethedilinceye kadar Bizans hakimiyetinde kalmıştır.

İstanbul’un 1204 tarihinde Latinler tarafından alınması üzerine Samsun’un hristiyanların elinde kalan bu kısmı İznik Rum İmparatorluğu’na bağlı kaldı.Bir ara Trabzon Rum İmparatoru Alexios Kommenos tarafından kuşatıldıysa da alınamadı.Kuşatmanın başarısız kalmasında hristiyan kesime Selçuklular’ın yardım etmesinin de payı büyük oldu.Anadolu Selçuklu Devleti’nin dağılmasından sonra müslüman Samsun, İlhanlılar’ın eline geçti.Amisos ise öteden beri burada kuvvetli bir tüccar zümresi bulunduran Cenovalılar’ın eline geçti.Cenevizliler şehri bir asırdan fazla ellerinde tuttular.Müslüman Samsun ve çevresinde ise bi takım küçük beylikler doğdu.Bu beylikler bazen Candaroğulları’na, bazen Eretna Beyliği’ne (Kayseri), bazen de Osmanlılar’a dayanarak varlıklarını sürdürdüler.”Canik Beyleri” adıyla bilinenler şunlardır: Canik, Ladik ve çevresinde Kubadoğulları, Ordu, Giresun tarafından Emiroğulları, Niksar, Terme ve Çarşamba havalisinde Taceddinoğulları, Vezirköprü, Havza civarında Taşanoğulları, Bafra ovasında Bafra Beyliği. Bu beyliklerden sonra Osmanlı hakimiyetine girmişlerdir.